رعنا جاوید | شهرآرانیوز؛ مدتی از آخرین مرتبه‌ای که برای کنترل آمده، گذشته است، اما خبری از مادر باردار نیست. کاغذ و قلم برمی‌دارد و راه می‌افتد تا خانه‌اش که چند کوچه آن‌طرف‌تر است. زن جوان چادر رنگی بر سرش کشیده و مقابل در ایستاده است. حالش را می‌پرسد و از وضعیت سلامتی‌اش سؤال می‌کند. اینها بخشی از شرح وظیفه یک ماماست، اما نه در مرکز درمانی یا بیمارستان بلکه در حاشیه شهر؛ جایی که دختران و مادران بسیاری یا امکان مراجعه به پزشک زنان را ندارند یا پولش را، آن وقت ماما همه آن درمانگری می‌شود که نیاز دارند.
ماما می‌تواند علاوه بر کنترل‌های دوران بارداری، مشاور خوبی برای پیش از بارداری، بهداشت زنان، انجام معاینات و تشخیص بیماری‌ها و به‌ویژه آموزش سبک زندگی و تغذیه مناسب آنان باشد. او می‌تواند در بیمارستان، درمانگاه، واحد‌های بهداشتی یا منازل (با مشاوره مامایی و زایمان در منزل یا هر شکل دیگری) خدمت‌رسانی کند. امروز به مناسبت روز جهانی ماما بنا داریم از آنهایی یاد کنیم که دختران و زنان محروم حاشیه شهر را فراموش نکرده‌اند.
پس از مدت کوتاهی از فارغ التحصیلی، خیلی اتفاقی با اعضای گروه جهادی شهید علیمردانی آشنا شد و آن‌ها را همراهی کرد. فکرش را نمی‌کرد روزی به خاطر مدرک تحصیلی اش کار خیر انجام بدهد، اما با تمام وجود همراهی کرد. هر ماه به محله‌هایی مراجعه می‌کردند که قرار بود خانم‌ها برای معاینه و مشاوره بیایند. زهرا تاجی می‌گوید: قرارمان ماهی یک بار حضور در حاشیه شهر با تیم پزشکی گروه بود؛ برای همین به خانه‌ها مراجعه نمی‌کردیم و در یک مجتمع خیریه وقفی مستقر می‌شدیم.
خبر دهان به دهان به اهالی محله‌های دور و نزدیک رسیده بود و یکی دو ماه بعد از روز‌های مراجعه بچه‌های گروه، ساختمان خیریه کاملا شلوغ می‌شد: «مثل همه محرومیت‌های اهالی آن محدوده، مراجعه به پزشک هم برای خیلی هایشان غیرممکن و دور از دسترس بود؛ به خاطر همین در آن زمان کوتاهی که آنجا بودیم، تا دلتان بخواهد، زن جوان و میان سال و حتی سالمند معاینه می‌کردم».
زهرا در اتاقش که می‌نشست، دلش می‌خواست زمان تمام نشود و بتواند به همه خانم‌هایی که نوبت گرفته و بیرون نشسته‌اند، کمک کند: «بیشترشان دچار بیماری‌های مزمن زنانه بودند. دختران کم سن وسالی که ازدواج کرده بودند، خیلی نکته‌ها را درباره بهداشت و سلامتی خودشان نمی‌دانستند و برخی به شدت نیاز به پیگیری و درمان جدی داشتند، اما آن قدر زندگی شان سخت بود که به این چیز‌ها نمی‌رسید.
به جوان تر‌ها باید بیشتر آموزش می‌دادم؛ چه شیوه‌های مراقبت را، چه درباره فرزندآوری. گران بودن خدمات در شهر اجازه نمی‌داد به آن فکر کنند، درحالی که نمی‌شود در محدوده زندگی زنان، ماما نباشد. کمترین کاری که انجام می‌دادم، شاید حساس کردن آن خانم‌ها به مراقبت از خودشان بود».
محبوبه اعلمی سال ۸۱ مدرک کارشناسی مامایی اش را گرفت و چند سال بعد مدرک ارشدش را. سال‌ها مدرس دانشگاه بوده است و درعین حال مطبش را در یکی از خیابان‌های حاشیه شهر اداره می‌کند. او نیز در دوره‌ای، عضو گروه‌های جهادی بود، آن هم در روزگار همه گیری کرونا.
همه اینها یعنی او علاقه داشته است در بطن مردم خدمت کند: «اگر قرار بود فقط توی مطب بنشینم، شاید این همه تجربه خوب نداشتم. در دوران کرونا هرکاری از دستم برمی آمد، برای مادران انجام می‌دادم؛ از این خانه به آن خانه می‌رفتم. گاهی مادر باردار به کرونا مبتلا شده بود و نیاز به پیگیری مداوم سلامتی داشت، دستور غذایی می‌خواست و کنترل سلامت جنین. گاهی هم اطرافیانش بیمار بودند، آن هم یک جور دیگر پیگیری داشت. خلاصه هر کاری که لازم بود، انجام می‌دادم».
اعلمی البته معتقد است که مشاوره خدمات مامایی از سنین بعد از بلوغ آغاز می‌شود نه از دوران بارداری: «ماما باید به دبیرستان‌ها سر بزند و به دختران آموزش بدهد. آموزش شیوه زندگی سالم و تغذیه از همان سن مهم است نه وقتی که یک زن باردار شده است و تنها ماهی یک بار آن هم چند دقیقه به پزشک مراجعه می‌کند. حالا که شعار فرزندآوری می‌دهیم، باید از ماماها بیشتر کمک بگیریم. بسیاری از مخالفت‌ها در میان زنان برای فرزندآوری، نیاز به مشاوره دارد و مشکل را برطرف خواهد کرد».
او عضو سامانه کشوری ۴۰۳۰ هم هست؛ همان سامانه‌ای که مادران باردار می‌توانند با آن تماس بگیرند و پرسش‌های خود را با کارشناسان مطرح کنند و پاسخ بگیرند. اعلمی درباره وضعیت سقط جنین در میان مادران حاشیه شهر می‌گوید: تجربه من در سال‌های خدمتم می‌گوید که این مسئله خیلی هم ربطی به منطقه زندگی ندارد؛ یعنی سقط جنین عمدی هم در مناطق مرفه شهر اتفاق می‌افتد هم در میان حاشیه نشینان. یکی از مسئولیت‌های مهم ماما هم همین است که با آموزش دادن، مادر را از این کار منصرف کند. من هم بار‌ها به این مشکل برخوردم و بار‌ها برای رفع آن تلاش کردم. اما تصور کنید که اگر مامایی در این مناطق نباشد، چقدر سلامتی زنان به خطر خواهد افتاد.
ماما آن بانوی سپیدپوشی نیست که فقط پیش از زایمان، کنار بستر مادر حضور دارد یا فرزند را در اولین لحظه تولد در آغوش می‌کشد و به دستان مادر می‌سپارد. دغدغه سلامت مادر و نوازد کافی است که راه‌های بزرگی برود و رسالت‌های مهمی بر دوش بگیرد؛ همچون تکتم زاده احمد که با مدرک کارشناسی مامایی، مرکز مردمی نفس (نجات فرزندان سقط) را مدیریت می‌کند و همه تلاشش این است که مادران را از سقط جنین منصرف کند. سه سال از شروع فعالیت این مراکز در کشور گذشته است و عملکرد او هم مانند دیگر همکارانش، چشمگیر بوده است، طوری که آمارهایشان از عدد ۶ هزار پیشگیری از سقط هم گذشته است.
او و اعضای تیم مامایش در حاشیه شهر فعالیت می‌کنند؛ البته درراستای همان نیتی که دارند: «معلوم است که اگر در دفتر کار خود می‌نشستیم تا مادری را به ما معرفی کنند و آن وقت از سقط منصرفش کنیم، به آن هدفی که داشتیم، نمی‌رسیدیم؛ برای همین خودمان راه افتادیم و به مناطق مختلف سر زدیم. منصرف کردن زنان حاشیه شهر از سقط جنین، یکی از وظایف مهمی بود که آن را آغاز کردیم و همچنان پیگیرش هستیم».
ماما‌های منصرف کننده از سقط که بین خودشان گروه ناجیان نامیده می‌شوند، باید مادری را که قصد سقط عمدی دارد، بیابند و با او صحبت کنند، طوری که آگاهانه عواقب انتخاب اشتباهش را قبول کند و فرزندش را بپذیرد، اما یافتن آن‌ها به تنهایی ممکن نیست. زاده احمد می‌گوید: ماماها و پزشکان حاشیه شهر به ما کمک می‌کنند.
آن‌ها از مراجعان خود متوجه ماجرا می‌شوند و ما را از موضوع باخبر می‌کنند. پس از آن ناجی می‌داند و مادر که همه راه‌ها را برای منصرف کردنش طی می‌کند. به این ترتیب اگر ماما‌هایی باشند که زنان را تشویق به فرزندآوری کنند و عده‌ای، مادران را از سقط جنین منصرف کنند، درحالی که اولویت همگی سلامت بانوان باشد، می‌توان به آینده‌ای بهتر امیدوار بود.
مراکز و پایگاه‌های بهداشت زیرمجموعه دانشگاه علوم پزشکی مشهد هم یکی از آن مراکزی هستند که اصلا برپایه توجه به مناطق حاشیه شهر کار می‌کنند. پایگاه‌ها در دورترین محله‌ها و کوچه‌ها قرار گرفته‌اند تا خانواده‌ها از خدمات جا نمانند. مادران باردار باید به مراکز مراجعه کنند، اما برای آن‌ها که امکان رفتن ندارند، ماما به منزل مراجعه می‌کند.
از میان همه آن پایگاه‌ها و مراکز با نسرین حسین زاده، مامای مرکز خدمات جامع سلامت برادران رحیمی که در یکی از محلات پنجتن قرار دارد، همراه می‌شویم؛ چون قرار است به منزل یکی از مادران باردار مراجعه کند و جویای وضعیتش شود. مادر سی وپنج ساله است و بارداری سومش را می‌گذراند.
ماما از حالش می‌پرسد و علائم. اینکه چرا برای کنترل نیامده است، هم سوال مهمی است. چنددقیقه‌ای همان جا می‌مانیم و معلوم می‌شود مادر حال خوشی نداشته که برای دریافت خدمات نیامده است. حسین زاده برایمان توضیح می‌دهد: مهم است که بدانیم چرا زمان کنترل گذشته و مادر هنوز به ما مراجعه نکرده است.
اگر مادر به دلیل علائم زایمان زودرس به تشخیص پزشک زنان استراحت مطلق باشد، درد و ورم زیاد داشته یا بارداری چندقلویی باشد، کنترل علائم جسمی مادر و حتی واکسیناسیون او هم در منزل انجام خواهد شد. این برنامه تا ۴۲ روز بعد از زایمان هم ادامه دارد.
او درعین حال تأکید می‌کند که اگر مادر شرایط مناسبی دارد، بهتر است به مرکز بهداشت مراجعه کند؛ زیرا در مرکز پزشک، کارشناس تغذیه و روان شناس مستقر هستند و می تواند از خدمات آنان هم استفاده کند. حسین زاده با سابقه سیزده سال خدمت به عنوان ماما در مرکز بهداشت اضافه می‌کند: پیگیری‌های انجام شده برای مادران باردار خیلی مؤثر است، به طوری که در این چند سال خدمتم، با مرگ مادر مواجه نشده‌ام. همچنین در کنار مادران ایرانی به زنان مهاجر نیز خدمات رایگان داده می‌شود تا جان هر مادر و کودکی در امان باشد.
«روز جهانی مامای امسال با شعار "ماماها: نقشی ضروری و حیاتی در هر بحران"، تعیین شده است». این جمله دکتر محمد احمدیان، مدیر جوانی جمعیت، خانواده و مدارس دانشگاه علوم پزشکی مشهد است که درباره آن این گونه توضیح می‌دهد: کنفدراسیون بین المللی مامایی تأکید دارد که جهان با تعداد بی سابقه‌ای از بحران‌های پیچیده روبه روست که بر زنان، دختران و خانواده‌ها تأثیر می‌گذارد و آن‌ها را در معرض خطرات بیشتری مانند عوارض بارداری و خشونت جنسی قرار می‌دهد، درحالی که دسترسی آن‌ها به خدمات ضروری بهداشتی نیز محدود می‌شود. در این شرایط، ماماها نقش حیاتی دارند. ماماها می‌توانند تا ۹۰ درصد از خدمات بهداشت جنسی، باروری، مادر، نوزاد و نوجوان را حتی در شرایط بحران‌های انسانی ارائه دهند.
او همچنین تأکید می‌کند: ماما وظیفه مهمی در مشاوره و آموزش بهداشت نه تنها برای زنان بلکه برای خانواده و همه جامعه دارد و با اینکه نقش حیاتی در سیستم‌های بهداشتی برای آمادگی و مقابله با بحران‌ها دارند، اغلب ارزش آن‌ها نادیده گرفته می‌شود و از برنامه ریزی‌ها و تلاش‌های مربوط به بحران کنار گذاشته می‌شوند. احمدیان یادآوری می‌کند: زمان آن رسیده است که ماماها را به عنوان متخصصان بهداشتی ضروری، به رسمیت بشناسیم و برای حضور آن‌ها در تمام بخش‌ها تلاش کنیم.